Ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) to wywodząca się z prawa rzymskiego maksyma prawnicza wyrażająca jedną z podstawowych zasad prawa, z której wynika, że nie można zasłaniać się nieznajomością normy prawnej. Nie inaczej jest w branży budowlanej. Norm czy rozporządzeń nie brakuje, a ich zrozumienie często przysparza bólu głowy nawet najwytrwalszym badaczom prawa. Aby nieco ułatwić  poruszanie się w gąszczu tych przepisów, stworzyliśmy dział, który skupiać będzie tylko i wyłącznie teksty poruszające aspekty prawne. 

Nim zagłębimy się w szczegóły, zacznijmy od tego, czego wymaga od nas prawo, aby móc legalnie wprowadzić produkt na rynek. Od lipca 2013 roku obowiązują przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Geneza wprowadzenia rozporządzenia sprowadza się do konieczności właściwego informowania klienta/inwestora o właściwościach nabywanego wyrobu budowlanego i stałości tych właściwości w czasie. O czym zatem przedsiębiorca musi swojego nabywcę poinformować?

W deklaracji właściwości użytkowych muszą się znaleźć wyrażone za pomocą poziomu lub klasy właściwości użytkowe wszystkich wymienionych w odpowiedniej normie zharmonizowanej zasadniczych charakterystyk wyrobu. Oczywiście w przypadku nas interesującym jest norma PN-EN 14351-1:2006+A2:2016 pt.: „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne. Natomiast pod pojęciem „zasadnicze charakterystyki” kryją się właściwości podstawowe, określone w tabeli ZA.1 cytowanej normy: 

Tablica ZA.1 – Odpowiednie rozdziały (właściwości eksploatacyjne) – fragment

Chwilę uwagi należy w tym miejscu poświęcić sposobowi określania właściwości użytkowych, gdyż najczęściej jest to błędnie interpretowany element deklaracji. Artykuł 6 „Zawartość deklaracji właściwości użytkowych” w punkcie 3 określa „że właściwości użytkowe mają być wyrażone w poziomach lub klasach lub w sposób opisowy, jeśli jest to konieczne, w odniesieniu do co najmniej jednej z zasadniczych charakterystyk wyrobu”. Ponadto w artykule 4 punkt 3 znajduje się stwierdzenie: „o ile brak jest obiektywnych wskazań… deklaracja właściwości użytkowych jest dokładna i wiarygodna”.

Zasadnicze charakterystyki, które należy określić za pomocą klasy to:

Odporność na obciążenie wiatrem wyrażona zgodnie z normą PN-EN 12210 (klasyfikacja)

Wodoszczelność przedstawiona zgodnie z normą PN-EN 12208 (klasyfikacja)

Metoda A jest odpowiednia dla wyrobów, które są wystawione całkowicie na działanie czynników atmosferycznych. Metoda B natomiast dla wyrobów częściowo osłoniętych.

Przepuszczalność powietrza wyrażona zgodnie z norma PN-EN 12207 

(w stosunku do powierzchni całkowitej przy 100 Pa)

Przepuszczalność powietrza wyrażona zgodnie z norma PN-EN 12207 

(w stosunku do długości linii stykowej przy 100 Pa)

Mimo tych dwóch sposobów klasyfikacji: jednej dla pola powierzchni całkowitej okna lub drzwi, a drugiej właściwej dla linii stykowej (tak opisano długość uszczelki wewnętrznej), końcowy wynik podany jako klasa jest wyrażony jedną cyfrą w oparciu o zasady określone w punkcie 4.6 cytowanej normy klasyfikacyjnej.

Za pomocą poziomu, rozumianego zgodnie z artykułem 2 Rozporządzenia jako „…wynik oceny właściwości użytkowych wyrobu budowlanego w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk, wyrażony jako wartość liczbowa…” należy określić:

»odporność na uderzenie (tylko w przypadku drzwi przeszklonych grożących urazem),

» wysokość i szerokość drzwi w tym drzwi balkonowych 

» właściwości akustyczne,

» przenikalność cieplna,

» właściwości związane z promieniowaniem.

Za pomocą sposobu opisowego należy określić:

» zawartość substancji niebezpiecznych,

» nośność urządzeń zabezpieczających.

W przypadku właściwości „co do których nie są deklarowane żadne właściwości użytkowe” stosuje się zapis „NPD” (właściwości nieustalone; ang. No Performance Determined). Powyższe stwierdzenia dość precyzyjnie określają, że podawanie zakresu wartości deklarowanego parametru jest właściwe tylko w trzech jednoznacznie określonych przypadkach i to nie w sposób dowolny, lecz za pomocą klasy, która „… oznacza zakres poziomów właściwości użytkowych wyrobu budowlanego ograniczony wartością minimalną i maksymalną”. Podobnie Rozporządzenie nie przewiduje możliwości deklarowania właściwości z użyciem kwantyfikatora „większe lub równe” czy też wyrażenia „wartość średnia”. Na koniec tej części artykułu warto przytoczyć punkt 5 wstępu do Rozporządzenia: „Aby uniknąć składania pustych deklaracji właściwości użytkowych, należy zadeklarować co najmniej jedną z zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego, które są istotne dla deklarowanego zastosowania lub deklarowanych zastosowań”.

Niestety możemy spotykać się z deklaracjami właściwości użytkowych, w których punkt 9 „deklarowane właściwości użytkowe” nie dostarcza odbiorcy żadnych konkretnych informacji, co oznacza, że mamy w ręku zadrukowany papier pozbawiony treści i nie spełniający wymagań Rozporządzenia.

Rozporządzenie 305 dostarcza nam wzorca, jak i w jaki sposób deklaracja winna być sporządzona, ale oprócz tych fundamentalnych informacji w artykule 6 podpunkt „e”, nakazuje uwzględnić w deklaracji właściwości użytkowych przepisy krajowe odnoszące się do zamierzonego zastosowania wyrobu budowlanego. W naszym kraju, podobnie jak w większości krajów europejskiego obszaru gospodarczego, wymagania krajowe dotyczące okien i drzwi zewnętrznych znajdują się w stanie rozproszonym. Na dodatek, oprócz prawa pisanego, istnieją „regulacje zwyczajowe” oparte na tradycji i przyzwyczajeniu.

WYMAGANIA KRAJOWE. W Polsce podstawowym źródłem wymagań jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury nr 690 z 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie. Właściwości cieplne, określone w załączniku nr 2 punkt 1.2 Wartości współczynnika przenikania ciepła U okien, drzwi balkonowych i drzwi zewnętrznych nie mogą być większe niż wartości Umax określone w tabelach:

Właściwości związane z promieniowaniem słonecznym, określone w tym samym załączniku w punkcie 2.1.4 i mają postać: „We wszystkich rodzajach budynków współczynnik przepuszczalności energii całkowitej promieniowania słonecznego okien oraz przegród szklanych i przezroczystych g liczony według wzoru: g = fC · gn gdzie: gn – współczynnik całkowitej przepuszczalności energii promieniowania słonecznego dla typu oszklenia, fC – współczynnik redukcji promieniowania ze względu na zastosowane urządzenia przeciwsłoneczne, w okresie letnim nie może być większy niż 0,35. 

2.1.5. Wartości współczynnika całkowitej przepuszczalności energii promieniowania słonecznego dla typu oszklenia gn należy przyjmować na podstawie deklaracji właściwości użytkowych okna. W przypadku braku danych wartość gn określa poniższa tabela:

2.1.6. Wartości współczynnika redukcji promieniowania ze względu na zastosowane urządzenia przeciwsłoneczne fC określa poniższa tabela:

Poczyniono wyjątki dla stosowania tych wymagań:

» Nie dotyczy okien skierowanych w kierunku od północno-zachodniego do północno-wschodniego (kierunek północny +/- 45 stopni),

» Okien chronionych przed promieniowaniem przez sztuczną lub naturalną przegrodę budowlaną,

» Okien o powierzchni mniejszej niż 0,5 mkw.

Właściwości akustyczne, poprzez przywołanie w załączniku nr 1 w paragrafie 326 ustęp 2 właściwej normy PN-B-02151-3:1999 pt.: „Akustyka budowlana – Ochrona przed hałasem w budynkach – Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność akustyczna elementów budowlanych - Wymagania”.

Właściwości związane z odpornością na obciążenie wiatrem to ostatnie z wymagań obowiązujących w naszym kraju, a wynika z Eurokodu PN-EN 1991-1-4:2008 pt.: „Oddziaływanie na konstrukcje. Oddziaływanie ogólne. Oddziaływanie wiatru”, który zastąpił starą normę PN-77/B-02011. Jest to jednak ta właściwość, w przypadku której o deklarowanej klasie decydują równocześnie dwa parametry: jednym z nich jest zadane ciśnienie badawcze, a drugim reakcja badanego obiektu na zadane ciśnienie wyrażone w postaci ugięcia elementu badanego. Wartość ciśnienia badawczego wyrażana jest cyfrą arabską, a ugięcie za pomocą liter. Ciśnienie badawcze pozwala nam określać właściwy euro kod, uwzględniając kilka istotnych elementów:

» Strefy wiatrowe,

» Kategorię terenu,

» Współczynnik ekspozycji,

» Wysokość zabudowy okien.

Najniższe ciśnienie badawcze na obszarze Polski to 800 Pa, co odpowiada klasie 2. Natomiast pożądane ugięcie elementów statycznych przyjęte jest zwyczajowo jako < 1/300, co odpowiada klasie C normy PN-EN 12210. Umowne wymaganie zrodziło się w oparciu o trzy przesłanki:

» Wymagania określone w Aprobatach Technicznych dla okien (Aprobaty odeszły do annałów historii, ale o wymaganiu niektórzy pamiętają);

» zapisy w normie PN-84/B-0320 dotyczące dopuszczalnych ugięć ścian osłonowych i przewidywanego okresu eksploatacji budynków (teoretycznie nie dotyczą bezpośrednio stolarki budowlanej, ale architekci o wymaganiu wiedzą);

» Trwałością szyb zespolonych eksploatowanych w tak ich warunkach.

Zgodnie za paragrafem 318 „Wszystkie rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród zewnętrznych i ich uszczelnienia powinny uniemożliwić przenikanie wody opadowej i z topniejącego śniegu.” Co oznacza, że wymagania krajowe dotyczą również wodoszczelności okien i drzwi zewnętrznych.

Podsumowując: na deklaracji własności użytkowych muszą pojawić się wszystkie pozycje dotyczące danego rodzaju wyrobów określone w Tablica ZA.1 Normy, ale klasy, poziomy czy informacja opisowa muszą się pojawić w przypadku własności, dla których istnieją wymagania krajowe, oraz nośność urządzeń zabezpieczających (o ile występują) zgodnie z artykułem 3 punkt 3 Rozporządzenia, pozostałe własności można określić za pomocą liter „NPD”.

Deklarowanie właściwości użytkowych dla każdego wyrobu budowlanego objętego normą zharmonizowaną, co ma miejsce oczywiście w przypadku okien i drzwi zewnętrznych, musi się odbywać w sposób wskazany w załączniku V Rozporządzenia, gdzie dla systemu 3 przewidziano konieczność przeprowadzeniu badań typu (TT) w sposób określony w normie EN 14351-1+A2, oraz ustalenia typu wyrobu na podstawie przeprowadzonych badań.

W przytłaczającej większości producenci okien i drzwi zewnętrznych posiadają własne badania wstępne typu, do których wytypowali na podstawie własnego doświadczenia reprezentatywne próbki wykonane własnymi siłami w oparciu o materiały i technologię stosowaną na co dzień. W przypadku badań kaskadowych sytuacja często jest inna i nie zawsze następuje zgodność rozwiązań technologicznych i materiałowych. Warto wspomnieć, że zazwyczaj każda, nawet najdrobniejsza modyfikacja rozwiązań wykorzystanych w badaniach TT powoduje utratę ważności tych badań. Dzieje się tak zgodnie z zapisami umowy, która zawierana jest pomiędzy stronami wykonującymi i korzystającymi z badań kaskadowych. Realną szansą sprawdzenia zgodności zastosowanych rozwiązań jest wnikliwa analiza raportów z badań oraz sprawnie działająca zakładowa kontrola produkcji – oczywiście poparta wynikami badań przeprowadzanymi nie rzadziej niż co dwanaście miesięcy. Trwałość deklarowanych właściwości użytkowych musi oznaczać, że niezależnie od tego, kiedy wyrób został wyprodukowany, zadeklarowane właściwości będą osiągane. 

Brak spełnienia wymogów określonych w artykułach 4 i 6 Rozporządzenia oznacza, że wyrób nie może być oznakowany znakiem CE, co w konsekwencji oznacza, że nie można go również legalnie wprowadzić do obrotu handlowego (za wyjątkiem sytuacji opisanych w artykule 5 Rozporządzenia ), co w konsekwencji prowadzi do niemożności sprzedania go zgodnie z obowiązującymi zasadami prawa.

Warto zauważyć, że na deklaracji właściwości użytkowych nie powinien pojawiać się znak CE, gdyż jest to niezgodne z zasadami znakowania określonymi w artykule 30 Rozporządzenia 765/2008 Parlamentu Europejskiego, natomiast musi się pojawić właściwa informacja o przewidywanym przez producenta zamierzonym zastosowaniu czy też systemie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego.